Izvor: independent.co.uk
Rosalind Elsie Franklin je rođena 25. jula 1920. godine u Londonu kao drugo od petero djece u politički utjecajnoj jevrejskoj obitelji.
Bitno je doprinijela otkriću molekularne strukture deoksiribonukleinske kiseline (DNK), koja se nalazi u hromozomima koji služe da kodiraju genetsku informaciju. Rosalind Franklin je studirala fizičku hemiju na Newnham Collegeu Univerziteta u Cambridge, diplomiravši 1941. godine.
Pionirka u primjeni X-zraka
Usred Drugog svjetskog rata, 1942. godine, zaposlila se u Britanskom istraživačkom udruženju za eksploataciju uglja. Ugalj, prljavi oblik ugljenika, bio je od vitalnog značaja kao gorivo u britanskim ratnim naporima. Kao sunđer, ugalj je porozan, s mrežom finih tunela, koji određuju efikasnost uglja kao goriva. S druge strane, Franklin je otkrila da mnogi od ovih tunela imaju dimenzije slične onima kod gasnih molekula i da mogu da posluže kao sita za razdvajanje smjesa molekula, na primer za ekstrakciju kiseonika iz vazduha. Rezultati ovih istraživanja su joj omogućili da odbrani doktorsku disertaciju u Cambridgeu 1945. godine. Frenklin je ubrzo shvatila da treba da savlada novu tehniku u razvoju – polje kristalografije X-zraka – ako želi da shvati strukturu materije. Međutim, ona nije bila tradicionalna kristalografkinja koja proučava pravilne monokristale čvrstih tijela. Rosalind Franklin je bila jedna od pionirki u primjeni difrakcije X-zraka na neuređenu materiju, kao što su ugalj ili komplikovani veliki biološki molekuli. Ovo istraživanje je uspjela da započne u Francuskoj, gde je otputovala kada je imala 27 godina. Taj boravak je značio veliku promenu i u njenom ličnom životu.
Mlada, elegantno obučena, s perfektnim znanjem francuskog jezika, ona se savršeno uklopila u parišku poslijeratnu sredinu. Njene kolege i kolegice su bili mladi, mnogi od njih su bili komunisti i komunistkinje, bivši članovi i članice francuskog pokreta otpora. Zajedno su ručali u pariškim bistroima, išli na skijanje, planinarili i kampovali. To je sve bilo novo za djevojku odraslu i školovanu u Engleskoj. Naredne tri godine radi sa Jacquesom Meringom u Državnoj hemijskoj laboratoriji u Parizu, gdje proučava tehnike difrakcije X-zraka. To joj je pomoglo u istraživanjima strukturnih promena izazvanih formacijom grafita u zagrijavanom uglju, jer se taj rad pokazao kao značajan u industriji uglja. Rosalind Franklin pristupa 1951. godine Biofizičkoj laboratoriji na Kraljevskom koledžu u Londonu. Tu počinje da primjenjuje metode difrakcije X-zraka za proučavanje DNK. Na ovom problemu se u toj laboraroriji već radilo u grupi Mauricea Wilkinsa, dok je Franklin bila angažovana (bar je ona to tako shvatila) kao ekspertkinja za X-zrake. Wilkins je, međutim, smatrao da ona treba samo da vrši merenja koja će on dalje analizirati. Između Franklin i Wilkinsa je postojala stalna netrpeljivost.
Spletke i prevare
Paralelno, u Cambridgeu, Francis Crick i James Watson prave modele komplikovane strukture DNK. Kompeticija je bila oštra, utoliko prije što je u trci učestvovao i američki hemičar, nobelovac Linus Pauling. Kraj ove priče je bio dramatičan. Naime, u proljeće 1952. godine, Franklin je dobila izvanredno lijepu fotografiju DNK, koju je snimio njen student Raymond Gosling, u obliku krsta, koji je jasno ukazivao na helikoidalnu formu. Ali to se odnosilo samo na takozvani B-oblik DNK, dok je Rosalind Franklin želila da u nastavku rada ispita da li je i A-oblik helikoida, kao i da precizno matematički analizira rezultate. U međuvremenu, početkom 1953. godine, prilikom jedne Watsonove posjete Kraljevskom koledžu, Wilkins mu, Rosalindi iza leđa, pokazuje spektakularnu sliku B-oblika DNK, takozvanu fotografju 51. Watson odmah shvata o čemu se radi, i za par mjeseci s Crickom dolazi do tačnog modela DNK.
U aprilu 1953. godine, Crick i Watson objavljuju u časopisu Nature članak u kome se pojavljuje struktura DNK u obliku dvostruke helikoide, za šta zajedno s Mauriceom Wilkinsom 1962. godine dobijaju Nobelovu nagradu za fiziologiju i medicinu. Rosalind Franklin je izostavljena. Iako ona u tom trenutku više nije živa, pošto je umrla veoma mlada, u 38. godini života, njene muške kolege i saradnici namjerno umanjuju njenu ulogu u ovom važnom otkriću. Watson čak pokreće čitavu kampanju u kojoj, služeći se seksističkim formulacijama, poriče svaki doprinos Rosalind Franklin rezultatima u otkriću strukture DNK.
Pokušaj totalnog brisanja njenog uticaja
U svojoj biografji, Crick nadugo govori o svom prijateljstvu s Wilkinsom, dok se rad Franklin samo spominje u jednoj rečenici u kojoj se za nju kaže da je samo napravila veoma lijepe klišee DNK dobijene X-zracima. Drugim rečima, pominje se samo kao da je bila tehničko lice. Međutim, stvari su stajale sasvim drugačije. Tek 1953. godine, pošto su vidili klišee sa X-zracima koje je napravila Rosalind Franklin, dva istraživača iz Cambridgea dolaze do konačnog rezultata – daju teorijski model konzistentan sa fizičkim i hemijskim osobinama DNK. Model se sastojao od dva isprepletena helikoidalna lanca šećera i fosfata, spojena horizontalnim ravnim organskim bazama. Pri odvajanju lanaca, teorija je predviđala da svaki od njih može da posluži kao kalup za formiranje novog, identičnog lanca, formiranog od malih molekula u ćeliji. Ovaj proces je objašnjavao replikaciju gena, odnosno hromozoma pri dijeljenju ćelije. Također, model je ukazivao na to da niz baza duž molekula DNK daje neku vrstu koda, koji može biti pročitan tako da se formiraju specifčni proteini odgovorni za ćelijsku strukturu i funkciju.
Danas se zna da je Rosalind Franklin znatno doprinela utvrđivanju helikoidalne strukture i određivanju gustine DNK, kao i drugim važnim aspektima ovog i sličnih istraživanja. Talenat Rosalind Franklin dolazi do punog izražaja tek po odlasku sa Kraljevskog koledža. Od 1953. do 1958. godine, ona radi u Kristalografskoj laboratoriji na Birkbeck Koledžu u Londonu, na projektu istraživanja molekularne strukture mozaičnog virusa duhana. Učestvovala je i u istraživanjina koja su pokazala da se ribonukleinska kiselina (RNK) u tom virusu nalazi u njegovom proteinu, a ne u centralnoj šupljini, i da je RNK prosta helikoida, a ne dupla kao što je to slučaj kod bakterijskih virusa i viših organizama.
Priznanja koja su stigla kasno
Rosalind Franklin, iako nije dobila Nobelovu nagradu, ipak je dobitnica brojnih posthumnih priznanja za svoj rad. Uključujući i ona skorašnja, od 2016. godine, ima ih oko 40. Među njima, najvažnija su sledeća: 1997. godine, jedan asteroid pronađen te godine nazvan je 9241 Rosfranklin; od 2002. godine, Univerzitet u Groningenu u Holandiji, uz podršku Evropske Unije, dodjeljuje petogodišnju stipendiju koja nosi ime Rosalind Franklin za žene naučnice, radi sticanja profesorskog zvanja. Od 2003. godine, u Velikoj Britaniji, u čast pedesetogodišnjice pronalaska strukture DNK, ustanovljen je Orden Rosalind Franklin. To je prvo odlikovanje britanskog Kraljevskog društva koje nosi ime jedne žene, a dodjeljuje se za izuzetne doprinose u bilo kojoj oblasti prirodnih nauka ili tehnologije.
About Author
