Izvor: WallHere
Naučna fantastika je s nama već više od sto godina, i tokom tog vremena razvila je mnoge različite žanrove i podžanrove kako bi obuhvatila svaku nišu koja je stvorena. Publika je nepredvidljiva. Ono što je trenutno u trendu brzo postaje zastarjelo, a želja za novim estetikama i idejama vodi stvaranje podžanrova dok pisci, filmaši i umjetnici istražuju svoje maštarije, stvarajući nerealno, crpeći iz mogućeg i nemogućeg.
Kao i u umjetnosti, definisanje žanrova je lagan dio. Međutim, pravi je izazov odlučiti gdje sve spada, jer mnogi primjeri imaju teme koje se preklapaju sa određenim žanrovima. Zbog toga se redovno moraju izmišljati novi žanrovi kako bi se obuhvatili primjeri koji su teški za klasifikaciju. Od svemirskih opera do komedija, evo 7 primjera žanrova definisanih temama naučne fantastike, uključujući razlike između onoga što se smatra “tvrdom” i “mekom” naučnom fantastikom.
Razlika između “Tvrde” i “Mekane” Naučne Fantastike
Važno je razlikovati šta čini “tvrdu” i “meku” naučnu fantastiku. “Tvrda” naučna fantastika fokusira se na tehnologiju kao glavnu temu. Ona oblikuje svijet i estetiku i postaje određujuća karakteristika priče. Određene estetike dobijaju svoje vlastite žanrove i čak ne trebaju priče da postoje. Na primjer, žanrovi poput “steampunk” i “cyberpunk” generišu masovni i izuzetno uspješni pokreti cosplaya koji postoje izvan priča koje ih trebaju definisati.
“Meka” naučna fantastika, s druge strane, fokusira se na to kako je tehnologija uticala na likove i svijet oko njih. Manje se fokusira na to kako tehnologija funkcioniše i nema potrebu da je objašnjava. Fokus je na likovima, njihovim interakcijama i psihologiji.
Iako je ova dihotomija praktičan način za nas da podelimo naučnu fantastiku na dva dijela, malo je suviše pojednostavljena da bi obuhvatila kompleksnost pojedinačnih priča naučne fantastike. Alternativni sistem klasifikacije predložen od strane Isaaca Asimova 1953. godine sugeriše da svaka priča naučne fantastike spada u jednu od tri kategorije: uređaj, avantura ili društvo.
“Priča o uređaju” vrti se oko same izmišljene tehnologije. Izmišljena tehnologija je krajnji rezultat zapleta. “Priča o avanturi” koristi izmišljenu tehnologiju kao rekvizit. Glavni fokus priče je na avanturi i kako izmišljena tehnologija pomaže ili ometa likove. “Društvene” priče fokusiraju se na to kako izmišljene tehnologije utiču na živote ljudi. Glavna razlika je da u društvenim pričama izmišljena tehnologija utiče na zaplet umesto da bude uzrok ili cilj zapleta.
Predvidivo, mnoge priče i franšize lako prelaze ove oznake i postoje izvan pokušaja da ih klasifikuju na tako jednostavan način.
Svemirska Opera
“Svemirska opera” je žanr koji uključuje ogroman broj priča naučne fantastike, i u koji mnoge priče preklapaju. Svemirske opere su ekvivalenti naučne fantastike historijskim epovima. Priče uključuju ogromne razdaljine koje obuhvataju mnoge svjetove i planete. Tu su ogromni ansambli karaktera i emotivne priče koje obuhvataju velike prostore. Savršen primjer ove klasifikacije je Dina Franka Herberta. Osim seminalne knjige Dine, koja je primjer epohalne priče sama po sebi, svemirska opera koja je Dina antologija obuhvatala bi još pet nastavaka u originalnoj seriji koje je napisao Frank Herbert. Postoji obilje naknadnih dodataka Dine univerzumu, s Kevinom J. Andersonom i Brianom Herbertom koji su dodali oko dvadesetak knjiga franšizi, svaka dodajući svemirske operativne teme izvornicima.
U mnogim aspektima, Star Trek i Star Wars takođe se mogu smatrati svemirskim operama. Obe franšize imaju ogroman broj likova koji igraju priče na velikim razdaljinama u svemiru i tokom dugih perioda. Obje su franšize naučne fantastike, ali gdje se Star Trek fokusira na realistične prikaze tehnološkog napretka, koji se temelji na fizici stvarnog života, Star Wars to ne radi. Ova potonja franšiza sadrži elemente (kao što je Sila) koji bi, u fantastičnom okruženju, bili smatrani magijom.
Cyberpunk
“Cyberpunk” je distopijska tema ili postavka koju karakteriše napredna tehnologija i urušavanje standarda života. To je mjesto gdje korporacije često kontrolišu društvo, i mnogi ljudi se bore za preživljavanje. Mnogi pisci koriste “cyberpunk” kao oštru kritiku onoga što vide kao budućnost društva pod slobodnim tržištem i predatorskim kapitalizmom. Sjedinjene Američke Države i Japan obično su mete takvih kritika, jer su ove dvije zemlje generisale najviše “cyberpunk” medija. Ono što je interesantno je da “cyberpunk” vizije budućnosti često uključuju fuziju američke i japanske kulture.
Uobičajene teme u “cyberpunku” su korporativna kontrola, ekološki kolaps, ogromni megagradovi, kibernetičko unapređenje, razlika između bogatih i siromašnih, veštačka inteligencija i transhumanizam. Žanr je nastao krajem 1970-ih sa stripom “Judge Dredd” i nastavljen romanima kao što je “Do Androids Dream of Electric Sheep?” Filipa K. Dika, koji je adaptiran u film “Blade Runner” (1982), i romanom Vilijema Gibsona “Neuromancer”, koji je crpio inspiraciju iz punk kulture 1980-ih i rane hacker kulture. “Cyberpunk” je takođe postao popularan u Japanu unutar anime industrije.
Žanr je privukao mnogo pažnje u poslednjih nekoliko godina jer su mnoge teme postale sve bliže stvarnosti. Značajni filmovi uključuju “Akira” (1988), “Johnny Mnemonic” (1995), serijal filmova “Matrix”, i, više nedavno, “Blade Runner 2049” (2017) i “Alita: Battle Angel” (2019). Nedavne serije kao što je Netflix-ova “Altered Carbon” i video igre kao što je “Cyberpunk 2077” kompanije CDProjekt Red uspešno su održale “cyberpunk” kao prominentan žanr naučne fantastike.
Steampunk
“S korijenima u kasnom 19. vijeku, “steampunk” je reinterpretirani žanr naučne fantastike koji crpi inspiraciju iz estetike rane naučne fantastike prije izuma unutarnjeg sagorevanja i tokom viktorijanskog doba. Kao takav, tehnologija u “steampunku” obično se vrti oko primjene pare kao pogonskog sredstva. Druge tehničke karakteristike uključuju vazdušne brodove, analogni računari i automate. Postavke često su usmerene na Industrijsku revoluciju. Djela Žila Verna čine osnovu “steampunk” stila.
“Steampunk” zamišlja alternativnu budućnost inspirisanu viktorijanskom estetikom i kao takav uključuje visok stepen dizajna i mode. Zbog toga “steampunk” žanr ima jaku zajednicu oko cosplaya. U filmovima, žanr su predstavljali filmovi kao što su “Mortal Engines” (2018), “The League of Extraordinary Gentlemen” (2003), “Abraham Lincoln: Vampire Hunter” (2012), “Howl’s Moving Castle” (2004) i “Wild Wild West” (1999).
Postapokaliptična naučna fantastika
Još od vremena kada se “Mad Max” pojavio na našim ekranima 1979. godine, postapokaliptična naučna fantastika postala je sve popularniji oblik naučne fantastike. Naravno, ovaj podžanr naučne fantastike postojao je mnogo pre “Mad Maxa”. Zapravo, naučna fantastika nakon apokalipse datira unazad do tematskog djela epa o Gilgamešu, prve sačuvane priče (2100. p.n.e). “Mad Max” je, međutim, popularizovao postapokaliptičnu naučnu fantastiku u savremenoj memoriji.
Postapokaliptična naučna fantastika je postavka u kojoj je svijet uništen apokalipsom. Vrsta apokalipse često utiče na postavku i kako se likovi nose s njom. Nuklearna apokalipsa, na primjer, ostavlja radijaciju kao značajan faktor u pokušaju preživljavanja, dok zombi apokalipsa ostavlja preživele u stalnoj borbi protiv horde mrtvih ili zaraženih ljudi koji pokušavaju da ih ujedu. Apokaliptična i postapokaliptična naučna fantastika mogu se dodatno podijeliti na podžanrove na osnovu vrste apokalipse.
Teme u postapokaliptičnoj naučnoj fantastici često se vrte oko borbe ljudskog roda za preživljavanje i barbarskih djela koje ljudi moraju počiniti i podnositi. Zbog toga postaje uobičajena tema u postapokaliptičnoj naučnoj fantastici.
Pored franšize “Mad Max”, popularna djela postapokaliptične naučne fantastike uključuju “A Boy and His Dog”, napisanu 1969. godine i pretvorenu u film 1975. godine; “Escape from New York” (1981), “Escape From L.A.” (1996) i možda najdepresivnija priča ikad napisana: “The Road” Cormacka McCarthyja, napisana 2006. godine i pretvorena u veliki filmski hit 2009. godine.
Postapokaliptična naučna fantastika takođe je masovno popularna u video igrama. Poznati primeri uključuju serijal “Fallout” (od 1997), “The Last of Us” (2013), “Horizon Zero Dawn” (2017) i serijal “Metro” (od 2010), između mnogih drugih.
Kosmički Horor
Kao što naziv sugerira, kosmički horor takođe je žanr horora. Popularizovan u ranom 20. vijeku sa delima H.P. Lavkrafta, kosmički horor priča užasne priče o zlim i zagonetnim stvarima iz prostranstava svemira i kako interaguju sa ljudskim likovima.
Tokom ere pulpnih časopisa, kosmički horor bio je česta tema, a u savremenim vremenima žanr je prenijet na film. Značajni primjeri uključuju “Alien” (1979), kultni favorit “Event Horizon” (1997), “Annihilation” (2018) i “Color Out of Space” (2019), koji je filmska verzija Lavkraftove priče “The Colour Out of Space”, napisane 1927. godine.
Postoji, naravno, mnogo više podžanrova naučne fantastike. Naučna fantastika komedije, poput HBO-ove “Avenue 5”, priča priču o nezgodama krstarenja svemirom. “Lower Decks” je animirana serija Star Treka koja se fokusira na “manje važne” članove posade svemirskog broda. “Rick and Morty” govori o avanturama nesretnog dječaka i njegovog pijanog dede, koji takođe putuju kroz prostor, vrijeme i dimenzije.
Kao što su “cyberpunk” i “steampunk”, žanrovi poput “dieselpunk” i “raypunk” su se pojavili, pri čemu se prvi fokusira na retrofuturističku estetiku iz 1930-ih i 1940-ih, dok se drugi fokusira na estetiku i teme iz 1950-ih.
Naučna fantastika je ograničena samo maštom svojih tvoraca. Ovim ćemo se sigurno dodatno upoznati s velikim brojem žanrova i podžanrova unutar područja naučne fantastike, od kojih će nas mnogi zadiviti svojim jedinstvenim vizijama.
About Author
