Izvor: polishhistory.pl
Nikola Kopernik je rođen 19. februara 1473. godine u Torunu u Poljskoj, u porodici trgovaca i činovnika koji su veoma držali do obrazovanja. Kopernik je bio poljski sveštenik i matematičar koji je živio u šesnaestom vijeku. Za njega se često kaže da je otac moderne astronomije. To mu se pripisuje jer je prvi zaključio da se planete i Sunce ne vrte oko Zemlje. Pretpostavke o heliocentričnoj vaseljeni postojale su još u vrijeme Aristarha (230. p.n.e.), ali prije Kopernika ta zamisao nije uzimana za ozbiljno. Da bi se shvatio Kopernikov doprinos nauci, važno je uzeti u obzir religijske i kulturološke implikacije njegovog otkrića u vrijeme u kojem je živio.
Još u četvrtom vijeku prije nove ere grčki mislilac i filozof Aristotel (384 – 322 p.n.e.) u svojoj knjizi, O nebesima (De Caelo), dao je postavke planetarnog sistema i došao do zaključka da je svijet kružnog, a ne pljosnatog oblika, zato što je Zemljina sjenka na Mjesecu tokom pomračenja uvijek okrugla. Također je iznijeo pretpostavku da je Zemlja okrugla jer će se prilikom posmatranja broda koji plovi ka pučini primijetiti da se sa vidika najprije gubi trup, pa tek onda jedra nestaju sa horizonta. Po Aristotelovoj geocentričnoj viziji, Zemlja je stacionarna a planete Merkur, Venera, Mars, Jupiter i Saturn, kao i Sunce i Mesec u cirkularnim orbitama kruže oko Zemlje.
Ovaj model vaseljene zdušno su prihvatili teolozi, koji su često smatrali da su primarni pokretači zapravo anđeli, pa je tako Aristotelova vizija trajala stoljećima.
Pet stoljeća nakon Aristotelove smrti jedan Egipćanin po imenu Klaudije Ptolemej (87-150 n.e.) stvorio je model vaseljene koji je sa većom preciznošću predviđao kretanje i postupke nebeskih sfera. Kao i Aristotel, Ptolemej je verovao da je Zemlja stacionarna. Predmeti padaju ka središtu Zemlje, smatrao je on, jer Zemlja mora da je centar vaseljene.
Aristotelova i Ptolemejova predstava kosmosa bila je, uz nekoliko značajnih izmena, preovladujuća tokom više od hiljadu godina. Tek je 1514. godine poljski sveštenik Nikola Kopernik oživio heliocentrični model vaseljene. Kopernik je to predložio samo kao model za izračunavanje položaja planeta, jer je bio zabrinut da će ga crkva proglasiti za jeretika ako izjavi da je to zapravo opis stvarnosti. Kopernik je tokom svog proučavanja kretanja planeta postao ubijeđen da je Zemlja samo još jedna planeta a da je Sunce središte vaseljene. Ta hipoteza postaće poznata kao heliocentrični model. Kopernikovo otkriće označilo je jednu od najvećih promena gledišta u istoriji svijeta, otvorilo put nastanku savremene astronomije i na bezbroj načina uticalo na nauku, filozofiju i religiju. Vremešni sveštenik oklijevao je da obznani svoju teoriju, da ne bi kod crkvenih vlasti izazvao gnjevnu reakciju, pa je svoj rad krio od svih, izuzev nekolicine astronoma. Kopernikovo remek-djelo De Revolutionibus objavljeno je dok je ležao na samrti, godine 1543. Nije dovoljno dugo poživio da vidi kakav će haos izazvati njegova heliocentrična teorija.
Iako je Aristarh još u trećem vijeku pre nove ere iznio pretpostavku heliocentrične vaseljene, teolozima i intelektualcima više je prijala geocentrična teorija, koja nikada nije istinski dovedena u pitanje. Kopernik se mudro uzdržao od objavljivanja svojih viđenja, gledajući da tiho radi na svojim idejama izvodeći matematičke jednačine i crtajući složene dijagrame. Sa svojim teorijama upoznao je samo uzak krug bliskih prijatelja. Kada je godine 1514. papa Lav X naredio biskupu Pavlu od Fosombrona da od Kopernika zatraži mišljenje o reformi kalendara, poljski astronom odgovorio je da je znanje o kretanju Sunca i Mjeseca u odnosu sa dužinom godine nedovoljno da bi imalo značaja za reformu. Međutim, Kopernik mora da je bio preokupiran tim izazovom, jer je kasnije pisao papi Pavlu III, istom papi koji je angažovao Mikelanđela da oslika Sikstinsku kapelu, i u pismu iznio neka zapažanja koja će kasnije poslužiti kao osnova za donošenje gregorijanskog kalendara sedamdeset godina docnije.
Kada se O revoluciji nebeskih sfera godine 1543. pojavila iz štampe, smjesta su je napali protestantski teolozi koji su smatrali da je premisa heliocentrične vaseljene nebiblijska. Kopernikove teorije, smatrali su oni, mogle bi da navedu ljude na vjerovanje da su samo dio prirodnog poretka, a ne gospodari prirode, centar oko kojeg je priroda uređena. Baš zbog tog svešteničkog protivljenja, a možda i zbog opšte nevjerice u mogućnost neogeocentričnog univerzuma, između 1543. i 1600. godine svega je desetak naučnika prihvatilo Kopernikovu teoriju.
Međutim, Kopernikovo djelo nije imalo neposrednog uticaja na astronomiju njegovog doba. U svojoj knjizi Kopernik nije zapravo izložio model heliocentričnog sistema, već heliostatičnog. Smatrao je da Sunce nije baš tačno u središtu vaseljene, već samo blizu njega, čime bi se objasnile varijacije u retrogresiji i intenzitetu svjetlosti. Smatrao je da se Zemlja tokom dana jednom okrene oko svoje ose, a jednom godišnje oko Sunca. U prvom od šest dijelova svoje knjige napao je Ptolemejev sistem, po kome se sva nebeska tela nalaze u orbiti oko Zemlje, i postavio pravilan heliocentrični poredak: Merkur, Venera, Mars, Jupiter i Saturn (šest planeta poznatih u to vrijeme). U drugom dijelu Kopernik se poslužio matematikom (što će reći epiciklusima i ekvantima) kako bi objasnio kretanja zvijezda i planeta. Takođe je došao do zaključka da se kretanje Sunca poklapa sa Zemljinim. Treći dio donosi matematičko objašnjenje ravnodnevica, koje Kopernik pripisuje Zemljinoj rotaciji oko svoje ose. Preostali dijelovi u O revoluciji usredsređeni su na kretanje planeta i Mjeseca. Kopernik je bio prvi koji je tačno odredio položaj Venere i Merkura i precizno ustanovio poredak i udaljenost poznatih planeta. Uvidio je da su dve planete (Venera i Merkur) bliže Suncu i primijetio da imaju bržu revoluciju.
Prije Kopernika smatralo se da je Sunce samo još jedna planeta. Postavljanja Sunca u centar planetarnog sistema bilo je početak kopernikanske revolucije. Pošto je Zemlju izmjestio iz središta vaseljene, Kopernik je bio primoran da se pozabavi i teorijom gravitacije. Prije Kopernika objašnjenja gravitacije zasnivala su se na postojanju jednog jedinog gravitacionog centra (Zemlje), ali Kopernik je postavio teoriju da svako nebesko tijelo ima sopstvenu gravitaciju i da svi teški objekti teže ka sopstvenom centru. To će vremenom dovesti do nastanka teorije univerzalne gravitacije, ali značaj te ideje nije bio smjesta uočljiv.
Do 1543. godine Kopernik je postao paralizovan u desnoj strani tela i bio je fizički i psihički veoma slab. Čovek koji je očigledno bio perfekcionista nije imao izbora no da u posljednjoj fazi štampanja kontrolu nad svojim delom O revoluciji prepusti svom učeniku, Georgu Retiku. Međutim, kada je Retik bio primoran da napusti Nirnberg, rukopis je pao u ruke luteranskog teologa Andreasa Ozijandera. Ozijander je, težeći da umiri zastupnike geocentrične teorije, u tekst unio nekoliko izmjena bez Kopernikovog znanja i saglasja. Ozijander je na naslovnu stranu stavio riječ hipoteza, izbacio neke veoma bitne dijelove i dodao sopstvene rečenice koje su ublažile značaj i kredibilitet djela. Priča se da je Kopernik na samrtnoj postelji primio primjerak štampane knjige, ali da nije znao za Ozijanderove izmene. Njegove ideje su skoro stotina godina bile relativno malo poznate, ali sedamnaesto stoljeće donijeće ljude kao što su Galileo Galilei, Johan Kepler i Isak Njutn, koji su vođeni Kopernikovom teorijom heliocentrične vaseljene u potpunosti uništili aristotelovske ideje.
(preuzeto iz knjige Na plećima divova Stephena Hawkinga)
About Author
