Izvor: pbs.org
Svašta se govorilo za Joyceovo “Fineganovo bdjenje”, od toga da je remek djelo do toga da je nečitljiva nebuloza. Međutim, prema istraživanju naučnika sa Instituta za nuklearnu fiziku iz Poljske, ono neodoljivo podsjeća i na čist matematički multifraktal.
Naučnici su podvrgnuli detaljnoj statističkoj analizi više od 100 radova iz oblasti svjetske književnosti, od autora kao što su Charles Dicksen, Shakespeare, Alexandre Dumas, Thomas Mann, Umberto Eco i Samuel Beckett. Posmatrajući dužinu rečenica i način na koji su varirale, oni su u većini proučavanih tekstova otkrili da su korelacije u varijacijama rečeničnih dužina bile vođene dinamikom kaskade – u smislu da je njihova konstrukcija fraktalna, a to je matematički objekat čiji svaki fragment, kada se proširi, poseduje strukturu cjeline.
Fraktali se koriste u nauci da bi se njima oblikovale strukture koje posjeduju ponavljajuće obrasce, kao što su sniježne pahulje i galaksije.
– Svi ispitani radovi pokazuju (samo) sličnosti u smislu organizacije dužine rečenica. Neki su bili izraženiji – u tom smislu se “Ambasadori” Henryja Jamesa istakao – a neki daleko manje ekstremni, kao što je francuski roman iz XVII veka “Artamen ili Veliki Sirus”. Ipak, korelacije su evidentne, pa zbog toga ovi tekstovi poseduju konstrukciju fraktala, rekao je doktor Pavel Ošvjencimka sa poljskog Instituta za nuklearnu fiziku, koji je jedan od autora članka “Kvantifikacijsko porijeklo i karakter dugodometnih korelacija u narativnim tekstovima”.
Inače, neki radovi su bili matematički kompleksniji od drugih, a romani toka svijesti bili su najkompleksniji, uporedivi sa multifraktalima, ili fraktalima fraktala. “Fineganovo bdjenje”, kako su naučnici otkrili, najsloženije je od svih.
– Ispostavilo se da apsolutni rekord u multifraktalnosti drži “Fineganovo bdjenje” Jamesa Joycea. Rezultati naših analiza ovog teksta su bukvalno identični idealnim, čistim matematičkim multifraktalima, rekao je profesor Stanisław Drożdż, još jedan autor pomenutog članka, koji je upravo objavljen u žurnalu za kompjuterske nauke “Informativna nauka” (Information Sciences).
Joyce je navodno rekao da je “Fineganovo bdjenje” napisao kao bi “kritičari imali šta da rade narednih 300 godina”, a navodno je i predvidio sve ovo. U pismu Javier Viver o ovoj knjizi rekao je:
– Ja sam jedan od najvećih inžinjera na svijetu, ako ne i najveći, pored toga što sam kompozitor, filozof i još mnogo šta drugo. Nijedan motor za koji znam ne valja. Jednostavno. Ja pravim motor sa samo jednim točkom. Bez krakova, naravno. Točak je savršen kvadrat. Vidiš na šta ciljam, zar ne? Strašno sam ponosan na to, oprosti mi, tako da nemoj da misliš da je ovo samo neka blesava priča o mišu i grožđu. Ne, to je točak, govorim svijetu. I četvorougaon je.”
Naučnici su u članku napisali sljedeće: “Proučavanja karakteristike varijabilnosti rečeničnih dužina u velikom korpusu svjetski poznatih književnih tekstova pokazuju da estetski optimum (…) podrazumijeva samoslične alternacije dužina rečenica, nalik kaskadama.”
– Većina proučenih tekstova jednostavno podliježe takvim fraktalnim atributima, ali naročito su vrijedni pažnje romani toka svesti, koji liče na hiper-tekstove. Uz to, čini se da razvijaju strukturne karakteristike nesvodivo isprepletanih nizova fraktala koji se nazivaju multifraktali.”
Drugi radovi slični multifraktalima su, kako su naučnici otkrili, “Potresno delo zapanjujuće genijalnosti” Davea Eggersa, “Školice” Julia Cortázara, “Američka trilogija” Johny Dos Passosy, “Talasi” Virginije Woolf, “2666” Roberta Bolana i Joyceov “Uliks.”
Naučnici su primijetili da “fraktalnost književnog teksta u praksi nikad neće biti savršena kao što je u svijetu matematike”, jer matematički fraktal može da se beskrajno uvećava, dok je broj rečenica u knjizi konačan.
– Nije do kraja jasno da li romani toka svijesti zapravo otkrivaju skrivene kakvoće naše svijesti, ili upućuju na maštovitost pisaca. Nije iznenađujuće to što pripisivanje nekog djela određenom žanru, iz bilo kojeg razloga, jeste subjektivno, kaže Droždž, sugerišući da ovaj rad naučnika “jednog dana može pomoći u objektivnijem određivanju kojem žanru neka knjiga pripada.”
Droždž je nagovijestio da se na osnovu ovih otkrića može pretpostaviti da su pisci “u prirodi otkrili fraktale, pa čak i multifraktale, mnogo prije naučnika”.
– Očigledno su oni (poput Joycea) na neki način intuitivno naslutili, kao što se događa sa velikim umjetnicima, da takav narativni oblik u izvjesnom smislu pokazuje “kako priroda funkcioniše” i zatim su to uspješno inkorporirali u svoje tekstove, rekao je – Priroda evoluira kaskadno i stoga je fraktalno organizovana, a to zatičemo u varijabilnosti rečeničnih dužina.
Eimear McBride, čiji je višestruko nagrađivani debitantski roman “Djevojka je polu-formirana stvar” napisan kao tok svijesti, kaže da nije bila zapanjena ovim otkrićima.
– Ne čudi me što se ispostavilo da su radovi koje opisujemo kao “tok svijesti” najfraktalniji. Po svojoj prirodi, takvo književno djelo ne obraća pažnju samo na uobičajene težišne aspekte jezika – sadržaj, značenje, estetiku itd. – već stupa u odnos sa jezikom kao objektom, koristeći svoje zakonitosti kako bi pružilo čitaocu prizmatičan uvid u temu o kojoj govori. Imajući u vidu odavno poznatu povezanost ljepote i simetrije, posmatranje književnosti kao fraktalno kvantifikativne čini se potpuno razumnim.
Međutim, dodala je kako nije mogla da ne bude “pomalo i razočarana idejom da je glavni ishod ovog istraživanja olakšavanje pripisivanja žanra.”
– Sigurno postoje zanimljivija pitanja o tome kako i zašto umovi pisaca dolaze do ovih kompleksnih, ali izgleda instinktivnih, fraktala?, rekla je ona – A uzevši u obzir neospornu tvrdnju profesora Droždža da ostaje nejasno da li pisanje u stilu toka svijesti zaista otkriva dublje slojeve svjesnog, koliko će ovo istraživanje morati da ode daleko kako bi objasnilo zašto neki čitaoci reaguju na određeni način, dok drugi imaju upravo suprotne reakcije.
Autor: Alison Flod
izvor: theguardian.com
About Author
